Baš, nekako prigodno, u vreme kada su uzvici radnika ponovo aktuelni na kragujevačkim ulicama, tražeći svoja prava kao i u vreme Svetozara Markovića, podsetio je Miloš Jurišić, direktor narodnog muzeja, u Kragujevcu je u Noći muzeja otvorena stalna, multimedijalna postavka izložbe „Politički život u Kragujevcu u drugoj polovini 19. veka”.
Izložba je otvorena u objektu kragujevačkog Narodnog muzeja – Kući Prote Miloja Miloja Barjaktarovića (Svetozara Markovića) a njena autorka je istoričarka Nataša Milosavljević, sa saradnicima Roksandom Aleksić i Goranom Milosavljevićem.
Jurišić koji je pomagao u osmišljavanju koncepta postavke podsetio je da su se u Kragujevcu, nekadašnjoj prestonici Kneževine Srbije, a potom industrijskoj prestonici države u 19. veku sticali uslovi za nastanak i razvoj političke misli koja se pronosila širom naše zemlje i okruženja.
Saborci i cimeri Svetozar Marković i prota Miloje Barjaktarović Foto: Narodni muzej Kragujevac
– Jedan od najznačajnijih objekata u kome su se razmatrale slobodarske ideje je upravo ovaj, nekadašnja kuća prote Miloja Barjaktarovića u kojoj je boravio i radio Svetozar Marković. Baš u ovoj kući je i izrađen jedan od simbola grada Kragujevca – crveni barjak sa natpisom „samouprava” koji je kasnije bio simol jednog pokreta i ideja koji su se na koncu 20. veka ipak pokazali kao neuspeli eksperiment, istakao je Jurišić podsetivši na onu staru izreku „ko ne pamti svoju istoriju, moraće da je ponovi”.
A, da nam se to ne bi iznova i stalno dešavalu tu je nova stalna postavka na 18 panoa, u tri celine na kojima je predstavljen istorijat političkog života u Kragujevcu u drugoj polovini 19. veka.
Osnivanje političkih stranaka krenulo je u 19. veku iz Kragujevca Foto: Narodni muzej Kragujevac
Svetozar Marković je za svoje političko delovanje izabrao Kragujevac, kao značajan centar parlamentarizma Kneževine Srbije, u kome je od 1813. do 1880. održano 35 skupštinskih zasedanja. U gradu na Lepenici Marković je svakako imao i izvestan broj pristalica. Najviše ih je bilo među narodnim poslanicima, radnicima Topolivnice, kao i profesorima i đacima tri velike prosvetne ustanove u gradu – Gimnazije, Vojnozanatlijske i Učiteljske škole.
– Pitanja od društvenog i političkog značaja, kao i same ideje Svetozara Markovića i njegovih sledbenika plasirane su u listovima „Javnost”, „Glas Javnosti” i „Oslobođenje”, a posle Markovićeve smrti i „Staro Oslobođenje ”, kaže autorka Nataša Marković.
Početak borbe za prava radnika Svetozar Marković Foto: Narodni muzej Kragujevac
Prva celina predstavlja uvodni deo izložbe i govori o političkom životu u Kneževini Srbiji, od postanka ustavobraniteljske opozicije u vreme kneza Miloša Obrenovića, krajem 30.-ih godina 19. veka, do pojave prvih političkih struja, preteča političkih partija, kakve su bili liberali i konzervativci nakon Svetoandrejske skupštine 1858/59. godine.
Druga celina posvećena je boravku Svetozara Markovića u Kragujevcu (1873-1875), njegovom političkom delovanju, listovima koje je pokretao i štampao, kao i njegovim najbližim saradnicima.
U Skupštini, čija su se zasedanja održavala u Kragujevcu, Marković je imao pristalice okupljene oko takozvane Adam – Milijine stranke.
– Često su interpelacije ovih radikalskih poslanika objavljivane u listovima koje je štampala Kragujevačka društvena štamparija. U okviru ove celine istaknute su i demonstracije Crveni barjak (1876), koje su organizovali sledbenici Svetozara Markovića nakon pobede na izborima u Kragujevcu, u novembru 1875. godine.
Među učesnicima povorke bio je i prota Miloje Barjaktarović, ističe istoričarka Marković.
Treća celina postavke odnosi se na period formalnog osnivanja političkih partija u Srbiji nakon donošenja Zakona o zborovima i udruženjima 1881. godine.
Samo jedan od radničkih i socijalističkih listova koji su izlazili u Kragujevcu Foto: Narodni muzej Kragujevac
– U pitanju su bile Liberalna, Narodna radikalna i Napredna stranka. Jedan od osnivača i vođa Liberalne stranke bio je Kragujevčanin, državnik i diplomata Jovan Ristić (1831-1899). Osnivačka skupština Narodne radikalne stranke održana je 1882. u Kragujevcu, u kafani Ilidža, a nakon toga je upriličena proslava u Ilinim vodama. Treća velika stranka bila je Napredna, a jedan od njenih članova bio je Andra Đorđević (1854-1914), srpski pravnik i političar i profesor Velike škole, rodom iz Kragujevca, podseća naša sagovornica.
Po njenim rečima ovoj celini, po logici stvari i dešavanja, pridodata je i prva decenija 20. veka, turbolentno vreme dinastičkih promena, Majskog prevrata (1903), zavereničkog pitanja, podoficirskih kontrazavera u Nišu i Kragujevcu (1904, 1906), Aneksione krize (1908/1909). Jedan segment posvećen je i osnivanju i delovanju novih političkih stranaka – Samostalne radikalne stranke (1901) i Srpske socijaldemokratske stranke (1903).
– Stalnu postavku, između ostalog, čine i portreti nekih od značajnih ličnosti koje su bile deo političkog života u Kragujevcu tokom druge polovine 19. veka: Stevan Vladislav Kaćanski, Svetozar Marković, Miloje Barjaktarović, Dimitrije Matić, Jovan Ristić i Nikola Pašić, nabraja autorka Nataša Milosavljević, dodajući da je kuriozitet postavke reprodukcija slike Olje Ivanjicki, koja je detinjstvo provela u Kragujevcu, posvećena Crvenom barjaku, navodi Nataša Milosavljević.
Radikali na osnivanju u kragujevačkoj Ilinoj vodi Foto: Narodni muzej Kragujevac
Deo izložbe sa eksponatima čine predmeti iz Zbirke istorijskih predmeta i Zbirke revolucionarne publicistike i štampe Narodnog muzeja u Kragujevcu.
– Među njima se nalazi sto Kragujevačke društvene štamparije koji je koristio i Svetozar Marković, kliše radikalnog lista „Javnost”, dela Svetozara Markovića „Srbija na Istoku” i „Načela narodne ekonomije” i revolucionarna publicistika i štampa poput gkasila „Javnost”, „Glas Javnosti”, „Oslobođenje”, „Staro Oslobođenje”, „Samouprava”, „Radenik” i drugi, nabraja ona.
Multimedijalni deo stalne postavke čini 3D prikaz putanje kojom se kretala povorka tokom demonstracija Crveni barjak 1876. godine i hologram Svetozara Markovića čiji su autori Vladan Trkulja i „sanatek 7”.
Protina ili kuća Svetozara Markovića
Kuća Svetozara Markovića je odlukom Narodne skupštine iz 1979. godine proglašena kulturnim dobrom od izuzetnog značaja. Na ovu odluku najviše je uticala činjenica da je u njoj, u periodu između 1873. i 1875. godine, povremeno boravio rodonačelnik socijalističkih ideja u Srbiji i na Balkanu, plodni pisac i publicista, Svetozar Marković (1846-1875).
Kuća prote Miloja Barjaktarovića u koj je jedno vreme boravio Svetozar Marković Foto: Narodni muzej Kragujevac
Za to kratko vreme boravka u Kragujevcu, Marković je uređivao i pisao za čak tri socijalistička lista: „Javnost”, „Glas Javnosti” i „Oslobođenje”.
Kuća u kojoj je kratko radio je zapravo pripadala kragujevačkom proti Miloju Barjaktaroviću, koji je bio jedan od Markovićevih najvatrenijih pristalica. Zato je često Kragujevčani nazivaju i Protina kuća.
Objekat je pod upravom Narodnog muzeja u Kragujevcu.
Više vesti iz ovog grada čitajte na posebnom linku.
Foto: Narodni muzej Kragujevac
