Najstarije arheološki potvrđeno naselje iz perioda neolita, bronzanog i gvozdenog doba nalazi se na brežuljku Kalvarija, u široj gradskoj zoni savremenog grada. Pretpostavlja se da su Rimljani, nakon osvajanja ovog prostora krajem I veka pre nove ere preuzeli naziv naselja od sterosedelaca.
– Prvi pomen Sirmijuma vezuje se za Plinija Starijeg koji nam pored imena grada, navodi i imena starosedelačkih zajednica, Sirmijenza i Amantina, koji su ovde živeli pre dolaska Rimljana. Sledeći pomen grada nalazi se u zapisima rimskih pisaca Veleja Patrkula i Kasija Diona, koji Sirmijum pominju u kontekstu Dalmatsko-Panonskog ustanka (6-9. godine n. e.) koji se ubraja među neke od najteže ugušenih ustanaka u Rimskom carstvu – kaže za Danas Biljana Lučić, arheolog i istraživač-konzervator Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica.
Povoljan položaj naselja na raskrsnici važnih komunikacija doneo je brz razvoj i grad već u drugoj polovini I veka, tokom vladavine dinastije Flavijevaca, dobija status kolonije i postaje administrativni centar Panonije.
Međutim, vreme najvećeg procvata grada vezuje se za vreme tetrarhije kada je imperator Dioklecijan podelio carsku moć između dva avgusta i dva cezara, što je uslovilo osnivanje novih sedišta vlasti van tradicionalno glavnog grada Rima (Trijer, Milan, Nikomedija, Antiohija, Solun, Sirmijum).
– O vodećoj ullozi Sirmijuma od kraja III, tokom IV i početkom V veka svedoče nam kako istorijski izvori, tako i arheološki lokaliteti koji su prezentovani u užem centru Sremke Mitrovice: carska palata – privatni i ekonomski deo, bazilika svetog Dimitrija, zanatsko-trgovačka četvrt na današnjem Žitnom trgu i ostaci luksuzne gradske vile u okviru lapidarijuma Muzeja Srema – ističe Lučić i napominje da se u istorijskim izvorima pominje da je šest rimskih careva rođeno u gradu i okolini. Rimski istoričar Amijan Marcelin nazvao ga je „mnogoljudna i slavna majka gradova“.
Rezultati arheoloških istraživanja koja se u kontinuitetu sprovode od 1957. godine, iznela su na svetlost dana izuzetno važne arheološke nalaze, kako pokretne, tako i nepokretne.
Prvi značajni arheološki lokaliteti nastajali su kao posledica velikih građevinskih radova, izgradnje velikih stambenih objekata, tako da su od samog početka bili potrebni ogromni napori da bi se oni integrisali u urbano gradsko tkivo.
Tokom 60-ih i 70-ih godina Sirmijum postaje jedan od najznačajnijih arheoloških nalazišta bivše Jugoslavie gde su se obučavale generacije stručnjaka, da bi krajem 70-ih i 80-ih arheološka istraživanja dobila međunarodnu dimenziju pod rukovodstvom Miodraga Grbića i Vladislava Popovića sa Arheološkog instituta u Beogradu.
– Tokom poslednje decenije XX veka, arheološko nasleđe trpelo je sudbinu nepovoljnih političkih okolnosti u kojima se našla čitava država. Jedan broj lokaliteta je, usled nedostatka sredstava za redovno održavanje, ponovo zatrpan, do pojave boljih prilika i okolnosti koje i dalje čekamo. Danas, nakon istraživanja izvedenih na preko 100 lokacija u gradu i dalje ostajemo zatečeni novim podacima koje nam Sirmijum pruža ispunjavajući nas isto tako entuzijazmom i znatiželjom kao i ranije istraživače – napominje naša sagovornica.
Sirmijum i dalje krije tajne, kako kaže, samo su sada uslovi rada koje nam nameću zaštitna arheološka istraživanja daleko nepovoljnija, nego ranije.
– Danas su se arheološka istraživanja Sirmijuma svela isključivo na finansiranja od strane privatnih investitora i vezana su za investicione izgradnje – kaže Lučić.
Nepovoljna finansijska situacija odražava se, ističe, u funkcionisanju na više nivoa sagledavanja.
– Međutim, mislim da, prvenstveno, nepostojanje odgovarajućih zakonskih okvira za uspostavljanje efikasnog upravljanja arheološkim nasleđem predstavlja najveću prepreku u sprovođenju trajnih i dugoročnih strategija. Trenutno gradske komunalne službe vrše redovno održavanje dva arheološka lokaliteta prezentovana na otvorenom u okviru parkovske površine, Zavod za zaštitu spomenika kulture upravlja lokalitetima Carska palata i Bazilika svetog Dimitija, dok Muzej Srema održava prezentovani deo vile urbane – kaže Biljana Lučić.
Svi konzervatorsko-restauratorski radovi na lokalitetima finasiraju Ministarstva kulture i informisanja i Pokrajinski sekretarijat za kulturu, informisanje i odnose sa verskim zajednicama Programskim sredstvima preko Zavoda u Sremskoj Mitrovici.
– Za primereno funkcionisanje službe zaštite, kako pokretnih, tako i nepokretnih kulturnih dobara, svakako nedostaju veća ulaganja, ali je najveći problem u smanjenju broja potrebnog stručnog kadra zaposlenog u u institucijama i nepovoljnoj selekciji – ističe Lučić.
Proširena stvarnost
Sirmijum je brend sam po sebi i sve vreme privlači pažnju, kako domaćih, tako i stranih turista. Nalazište je uključeno u nekoliko kulturnih ruta koje se redovno poromovišu na domaćim i međunarodnim sajmovima. U promociju je aktivno uključena i Turistička organizacija Grada Sremska Mitrovica koja nudi tematske pozorišne predstava u okviru vođenih tura. Takođe, učešće Zavoda u više međunarodnih projekata doprinelo je vidljivosti Sirmijuma u širim okvirima.
“Za uspešnu promociju kultunog nasleđa jako je bitno konstantno uvođenje novih sadržaja. Trenutno je aktuelna aplikacija proširene strvarnosti (augmented reality) na arheološkom lokalitetu Carska palata Sirmijuma koje se ove godine po prvi put pojavljuje na Sajmu turizma u Beogradu. Ove godine ćemo prezentaciju ovog lokaliteta obogatiti sa još jednim podnim mozaikom koji je prošao konzervatorsko-restauratorski tretman u radionici koja je osnovana pri Zavodu za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici”, kaže Biljana Lučić.
Sledeće godine očekuje se završetak rada na konzervaciji i restauraciji grobnice sa ranohrišćanskim predstavama koja je otkrivena 2016. godine i koja će biti deo stalne izložbene postavke Muzeja Srema.
“Prošle godine se započelo sa radom na uređenju zgrade Muzeja na šta se jako dugo čekalo. Bitno je da se sadržaji unapređuju. Takođe, mislim da je od izuzetnog značaja rad koji sprovodimo na edukativnim programima za mlade i podizanju svesti u lokalnim zajednicama o značaju nasleđa koje posedujemo”, kaže Biljana Lučić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica.
